Στον τομέα του πολιτισμού, απώτερος σκοπός της τοπικής αυτοδιοίκησης ως θεσμού θεωρείται η εξασφάλιση μιας πλούσιας, ποικίλης και τοπικά συγκεκριμένης πολιτιστικής ζωής στο μέγιστο δυνατό αριθμό πόλεων. Η κύρια πολιτιστική της δράση συμπεριλαμβάνει την άμεση ή έμμεση παραγωγή πολιτιστικών αγαθών και υπηρεσιών, την οικονομική και ηθική στήριξη των πολιτιστικών πρωτοβουλιών φορέων ή προσώπων και τη διαμόρφωση του πλαισίου για την προώθηση ενός σχεδίου πολιτιστικής πολιτικής. Συνδυάζοντας, όπως είδαμε, το ενδιαφέρον για την πολιτιστική κληρονομιά, τη διατήρηση και προαγωγή της πολιτιστικής παράδοσης και τη διαμόρφωση μιας ίδιας αντίληψης για τα χαρακτηριστικά της κοινότητας, η τοπική αυτοδιοίκηση διαδραματίζει το ρόλο του βασικού μεσολαβητή μεταξύ του πολίτη και του πολιτισμού.
Στη χώρα μας, μετά τη μεταπολίτευση, που εκτός των άλλων σηματοδοτεί και την έναρξη της εθνικής πολιτιστικής μας πολιτικής, αναδεικνύεται ο ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης όσον αφορά στην προώθηση του ελληνικού πολιτισμού, καθώς της εκχωρείται σύμφωνα με το τότε θεσμικό πλαίσιο η χρηματοδότηση και η υλοποίηση δράσεων για την πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας. Κατά συνέπεια, η πλειοψηφία των έργων υποδομής και λειτουργικών προγραμμάτων σχετικών με τον πολιτισμό, όπως η διοργάνωση φεστιβάλ, ελέγχεται και χρηματοδοτείται από τις τοπικές αρχές.
Η αποκέντρωση αυτή των εξουσιών δεν συνδυάστηκε όπως θα ήταν αναμενόμενο με τη δέουσα προετοιμασία των φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης για να αναλάβουν αυτά τα καθήκοντα, με αποτέλεσμα να υπάρξουν αρκετά παράδοξα, εμπόδια, δυσκολίες, ανισορροπίες και τοπικές ιδιομορφίες στην πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας. Για το λόγο αυτό, η αποτελεσματικότητα της τοπικής αυτοδιοίκησης στην κατεύθυνση της προώθησης του πολιτισμού αποδίδεται ακόμη και στις μέρες μας ως ένα συνεχές με πολυάριθμες διαβαθμίσεις μεταξύ των διαφόρων περιοχών και δημοτικών αρχών. Στο ένα άκρο συναντάμε φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης που ανάγουν τον πολιτιστικό τομέα σε πρώτη προτεραιότητα, υποστηρίζοντας μάλιστα ότι κάθε δημοτικός προϋπολογισμός πρέπει να ξεκινά από τον πολιτισμό, και στο άλλο φορείς που πρεσβεύουν ότι η πολιτιστική δυνατότητα αποτελεί υποχρέωση του δήμου που ταυτίζεται με το δωρεάν.
Οι εν λόγω εξελίξεις στην οργάνωση και τον προγραμματισμό της τοπικής αυτοδιοίκησης αντικατοπτρίζονται στο ζήλο των δημοτικών αρχών να επενδύσουν σε εγκαταστάσεις πολιτισμού και αναψυχής κυρίως τις δεκαετίες του ’70 – ’80. Ο ζήλος αυτός δικαιολογείται βάσει της αποδοχής του αστικού προγραμματισμού, σκοπός του οποίου είναι η ολιστική αλληλεπίδραση με τις ανάγκες του καθημερινού τρόπου ζωής των τοπικών κοινωνιών. Στα μέσα της δεκαετία του ’80, την κατάσταση δυσχεραίνει η πολιτική περικοπών των προϋπολογισμών της τοπικής αυτοδιοίκησης που προωθεί η κεντρική εξουσία και η οποία βέβαια προκαλεί κύμα αντιδράσεων και οδηγεί στην αναζήτηση πόρων μέσα από την προσέγγιση του ιδιωτικού τομέα. Παράλληλα, καθίσταται επιτακτική η αναζωογόνηση μέσω του πολιτισμού των πόλεων που έχουν πέσει σε οικονομικό μαρασμό λόγω της κατάρρευσης των μοντέλων βιομηχανικής παραγωγής και οργάνωσης.
Προκειμένου οι πόλεις να παραμείνουν ζωντανές υπόκεινται σε μια συνεχή διαδικασία μετεξέλιξης, ενστερνιζόμενες ως εκ τούτου νέες, καινοτόμες αντιλήψεις. Η λογική του μάρκετινγκ των πόλεων (city marketing) που έρχεται στο προσκήνιο τη δεκαετία του ’90, επηρεάζει σαφώς την τοπική αυτοδιοίκηση, καθώς η τελευταία καλείται να αξιοποιήσει και να μορφοποιήσει το απόθεμα της τοπικής αφοσίωσης και να προσφέρει ένα σημείο συνάντησης για την ενεργοποίηση της ταυτότητας της πόλης. Οι πόλεις αναδιαρθρώνονται, ο μεταξύ τους ανταγωνισμός οξύνεται και καταβάλλονται οργανωμένες προσπάθειες για την ανάπτυξή τους ως πλατφόρμας στην οποία παράγεται και καταναλώνεται πολιτιστική εμπειρία.
Στο πλαίσιο αυτό, έγινε επιτακτική η ανάγκη για ευέλικτα και ευαίσθητα δημοτικά συστήματα προγραμματισμού και δεξιότητες προκειμένου να αρθούν τα διοικητικά εμπόδια και η γραφειοκρατική οργάνωση, καθώς επίσης και η διερεύνηση τρόπων και μορφών συνεργασίας της τοπικής αυτοδιοίκησης με τον δημόσιο, ιδιωτικό και εθελοντικό τομέα. Το ζητούμενο, με άλλα λόγια, είναι η εξασφάλιση μηχανισμών που να εναρμονίζουν την ατζέντα και τους πόρους του δημόσιου με τον ιδιωτικό τομέα. Ταυτόχρονα, παρατηρείται διεθνώς μια τάση εμπλουτισμού των υπηρεσιών των φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης που ασχολούνταν με κοινωνικά, οικονομικά, πολιτιστικά και εκπαιδευτικά ζητήματα, με αρμοδιότητες γραφείων τουριστικής και οικονομικής ανάπτυξης.
Ερχόμενοι στο ζήτημα των φεστιβάλ, η τοπική αυτοδιοίκηση θεωρείται πρωταρχικής σημασίας για τη βιωσιμότητα και την ανάπτυξή τους, καθώς βρίσκονται στη δικαιοδοσία οι αποφάσεις περίν του εάν, πότε, σε ποιο βαθμό και πώς θα διοργανωθεί ένα φεστιβάλ. Μεγάλη είναι, εξάλλου, η μερίδα των φεστιβάλ που διοργανώνονται από φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης (δήμοι, περιφέρειες, δημοτικές επιχειρήσεις, ενώσεις φορέων κ.α.), καθώς επίσης σημαντική είναι η αύξηση στον αριθμό των φεστιβάλ που χρηματοδοτούνται από τις τοπικές αρχές τα τελευταία χρόνια.
Το φαινόμενο αυτό ερμηνεύεται βάσει τόσο παραγόντων προσφοράς (πολιτιστικός σχεδιασμός, τουριστική ανάπτυξη και διαφοροποίηση του προσανατολισμού των δήμων) όσο και ζήτησης (αναψυχή, ελεύθερος χρόνος, βιωτικό επίπεδο). Κατά κύριο λόγο, αποδίδεται όμως στο γεγονός ότι οι σκοποί αρκετών φεστιβάλ (σύσφιξη σχέσεων κοινότητας, τόνωση πολιτιστικής ζωής, οικονομική ανάπτυξη περιοχής, ενίσχυση τουριστικού προορισμού, επιμήκυνση τουριστικής περιόδου κ.α.) συνάδουν με τους ευρύτερους σκοπούς της τοπικής αυτοδιοίκησης. Αποδεινύεται, μάλιστα, ότι οι στρατηγικές που βασίζονται σε γεγονότα συνεισφέρουν σημαντικά στην επίτευξη των στόχων της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Τα φεστιβάλ θεωρούνται μέρος της νέας πολιτικής οικονομίας των συνεργασιών στην αστική και τοπική διακυβέρνηση που εμφανίστηκε τη δεκαετία του ‘80, κυρίως στο Ηνωμένο Βασίλειο, ορισμένες χώρες της Ευρώπης και τη Βόρεια Αμερική. Αποτελεούν στοιχεία που συνεισφέρουν στην αστική αισθητική δομή ως μέρος των ευρύτερων διαδικασιών σχεδιασμού, αρχιτεκτονικής και σχεδίου. Για το λόγο αυτό, οι σύγχονες πόλεις επιδίδονται σε έναν αγώνα αναβάθμισης του ρόλου τους ως προς τη φιλοξενία και την προώθηση πολιτιστικών γεγονότων όλων των τύπων, οι οποίες συνδυάζονται με υψηλά επίπεδα επενδύσεων σε υποδομές, ανθρώπους, δεξιότητες και προγράμματα. Έτσι, οι πόλεις μετατράπηκαν σταδιακά σε πεδία συνεχούς ροής γεγονότων που εν τέλει οδηγούν στη φεστιβαλοποίηση της πόλης και στην ανάπτυξη της φεστιβαλικής αγοράς.
Η μελέτη των φεστιβάλ σε σχέση με τις πόλεις σήμερα γίνεται από δύο σκοπιές: πολιτισμός και αστική ανάπτυξη και κατοικήσιμες πόλεις. Σύμφωνα με τις κυρίαρχες τάσεις στο μάνατζμεντ των πόλεων (urban management), οι σύγχρονες πόλεις διοργανώνουν φεστιβάλ προκειμένου να διαφοροποιηθούν από τον ανταγωνισμό και να προσελκύσουν επενδύσεις και τουρισμό. Τα φεστιβάλ καθιερώνονται, δηλαδή, ως μηχανισμοί με τους οποίους οι πόλεις επιδιώκουν τη θεμελίωση της εικόνας τους, τη διαφοροποίησή τους από άλλες πόλεις και την επαναχωροθέτησή τους σε ένα περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από αυξανόμενο ανταγωνισμό. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί ο θεσμός της Πολιτιστικής πρωτεύουσας, ο οποίος συνέβαλε σημαντικά στην αναζωογόνηση των πόλεων που τον φιλοξένησαν, αλλά και μεμονωμένες πόλεις όπως το Εδιμβούργο, η Αβινιόν και οι Κάννες που έχουν συνδέσει το όνομά τους με μεγάλες διοργανώσεις και έχουν κατ’ αυτόν τον τρόπο αναδειχθεί σε αναγνωρίσιμα σημεία στον παγκόσμιο πολιτιστικό χάρτη.
Πέραν των πόλεων, όπου τα φεστιβάλ αποσκοπούν στην προσέλκυση και διατήρηση επενδύσεων, τουρισμού και καταρτισμένου εργατικού δυναμικού στο εσωτερικό τους, σημαντικός είναι ο ρόλος που επιτελούν στην ύπαιθρο. Μέσα από αυτά προωθείται η κοινωνική ανάπτυξη και η προσέλκυση τουριστών στις εν λόγω περιοχές. Οι σκοποί αυτοί εκπορεύονται από ευρύτερες στρατηγικές του μάρκετινγκ προορισμών. Για τους λόγους αυτούς, τα φεστιβάλ αναδεικνύονται ομολογουμένως βασικά συστατικά ευρέων και ενοποιημένων τοπικών, περιφερειακών και εθνικών στρατηγικών ανάπτυξης.
Παρόλα αυτά, τα φεστιβάλ αν και διαθέτουν εκείνα τα χαρακτηριστικά ώστε να αξιοποιούνται τόσο σε μακροπολιτικό όσο και σε μικροπολιτικό επίπεδο, συχνά ερμηνεύονται από τις δημοτικές αρχές αποκλειστικά ως οχήματα της οικονομικής παραγωγής και ως λύσεις «γρήγορου φιξαρίσματος» στα προβλήματα εικόνας της πόλης, χωρίς να λαβάνεται υπ‘ όψη η κοινωνική τους αξία. Προκύπτει, δηλαδή, ότι εάν και κατά πόσο θα τα αξιοποιήσει κάποιος φορέας και προς ποια κατεύθυνση, είναι αποκλειστικά θέμα αντίληψης και πολιτικής επιλογής.
Η τοπική αυτοδιοίκηση μπορεί ανά περίπτωση να αναλάβει ποικίλους ρόλους ως προς την ανάπτυξη και το μάνατζμεντ των φεστιβάλ, οι οποίοι εξαρτώνται από τις αρμόδιες δημοτικές υπηρεσίες και τμήματα, τη βαθμίδα και το υπόβαθρο του υπεύθυνου προσωπικού, τα καθήκοντα που αναλαμβάνουν οι τελευταίοι καθώς επίσης τις μορφές παρεχόμενης υποστήριξης.
Οι κυριότεροι λόγοι υποστήριξης των φεστιβάλ θεωρούνται η συνεισφορά στην υπερηφάνεια της κοινότητας, η ενίσχυση του τουρισμού και της οικονομικής ανάπτυξης, η καλλιέργεια δημοσίων σχέσεων, η συνάθροιση των ανθρώπων, η αναψυχή και η διασκέδαση, καθώς επίσης η παροχή υπηρεσίας σε δημόσιους οργανισμούς.
Η ουσιαστική υποστήριξη των φεστιβάλ από πλευράς τοπικής αυτοδιοίκησης μπορεί να επιτευχθεί με μια σειρά ενεργειών, όπως η ίδρυση αρμόδιων τμημάτων, η παροχή ειδικευμένου προσωπικού, ο σχεδιασμός πολιτικών κατανομής της υποστήριξης, η παροχή βοήθειας σε επίπεδο εγκαταστάσεων, χώρου, εξοπλισμού, ελέγχου του πλήθους και καθαρισμού. Δεδομένου μάλιστα του πολλαπλασιασμού τους, η τοπική αυτοδιοίκηση πρέπει να εξετάσει κριτικά το ρόλο της στην ανάπτυξή τους.
Από την άλλη πλευρά, ως κυριότερα προβλήματα καταγράφονται η στενότητα των πόρων, η έλλειψη εθελοντών, τα προβλήματα στο συντονισμό των πολυάριθμων επιμέρους ομάδων της κοινότητας, οι απρόβλεπτες καιρικές συνθήκες και ο ανταγωνισμός.
Στη χώρα μας, υπάρχει σημαντική έλλειψη σε βιβλιογραφία / αρθρογραφία που να ασχολείται με το ρόλο της τοπικής αυτοδιοίκησης στην ανάπτυξη των φεστιβάλ. Απουσιάζει, επίσης, κάποιος οργανωμένος φορέας που να ασχολείται αποκλειστικά με τα φεστιβάλ που λαμβάνουν χώρα στην ελληνική επικράτεια, όπως συμβαίνει σε άλλα κράτη και ενώσεις κρατών.
Από προϋπάρχουσες ερευνητικές εργασίες, προκύπτουν τα ακόλουθα συμπεράσματα:
Τα δημοτικά πολιτιστικά φεστιβάλ στην Ελλάδα:
· πραγματοποιούνται ως επί το πλείστον τους θερινούς μήνες
· ορισμένα από τα φεστιβάλ, όπως της Ιθάκης, του Ηρακλείου, της Πάτρας κ.α., έχουν ξεφύγει πλέον από τα τοπικά πλαίσια και η ακτινοβολία τους έχει επεκταθεί σε εθνικό επίπεδο
· τα περισσότερα πάντως αρκούνται, τουλάχιστον στον τομέα της μουσικής, σε μετακλήσεις συγκροτημάτων ή μεμονωμένων καλλιτεχνών από την πρωτεύουσα. Έτσι προσφέρουν κυρίως ψυχαγωγία κάποιου επιπέδου, αλλά δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι παράλληλα συντελούν στην καλλιέργεια της παραδοσιακής μουσικής έκφρασης κάθε περιοχής, ούτε και στην προβολή της σύγχρονης τοπικής μουσικής δημιουργίας ή εκτέλεσης
· τα φεστιβάλ που διοργανώνονται από τις τοπικές αρχές βασίζουν το πρόγραμμά τους σε ποικίλες μορφές τέχνης
· η ραγδαία ανάπτυξη των φεστιβάλ στην Ελλάδα οφείλεται στην ανάμιξη των τοπικών αρχών στη διοργάνωση γεγονότων και την πολιτιστική αναγέννηση
· η πλειοψηφία τους ελέγχεται από δημοτικές επιχειρήσεις, το προσωπικό των οποίων είναι δημόσιοι υπάλληλοι
· τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν είναι η χρηματοδότηση, ο πληθωρισμός και οι υψηλές τιμές, η γραφειοκρατία, οι υποδομές, ο καιρός, το μάρκετινγκ και η προβολή των γεγονότων, η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού και η γεωγραφική πρόσβαση. Πέραν αυτών η ανεπάρκεια της πολιτιστικής πολιτικής στην Ελλάδα σε όρους νομοθεσίας, προώθησης και χρηματοδότησης των φεστιβάλ σε συνδυασμό με τις ελλιπείς πρακτικές μάνατζμεντ αναδεικνύονται σε μείζονος σημασίας προβλήματα.
Κατά συνέπεια των ανωτέρω, είναι αναγκαία η περαιτέρω διερεύνηση του εν λόγω αντικειμένου και συγκεκριμένα των εξής παραμέτρων:
i. εκτίμηση της διάδοσης της πρακτικής της διοργάνωσης φεστιβάλ από τους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης και τις δημοτικές επιχειρήσεις της χώρας
ii. ανάλυση της στρατηγικής, των πολιτικών και των επιμέρους πρακτικών που ακολουθούνται προς αυτή την κατεύθυνση
iii. διερεύνηση των σκοπών που επιδιώκουν
iv. προσδιορισμός του πλαισίου μέσα στο οποίο πραγματοποιούνται
v. αξιολόγηση της συμβολής τους στην προβολή του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού.
Στη χώρα μας, μετά τη μεταπολίτευση, που εκτός των άλλων σηματοδοτεί και την έναρξη της εθνικής πολιτιστικής μας πολιτικής, αναδεικνύεται ο ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης όσον αφορά στην προώθηση του ελληνικού πολιτισμού, καθώς της εκχωρείται σύμφωνα με το τότε θεσμικό πλαίσιο η χρηματοδότηση και η υλοποίηση δράσεων για την πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας. Κατά συνέπεια, η πλειοψηφία των έργων υποδομής και λειτουργικών προγραμμάτων σχετικών με τον πολιτισμό, όπως η διοργάνωση φεστιβάλ, ελέγχεται και χρηματοδοτείται από τις τοπικές αρχές.
Η αποκέντρωση αυτή των εξουσιών δεν συνδυάστηκε όπως θα ήταν αναμενόμενο με τη δέουσα προετοιμασία των φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης για να αναλάβουν αυτά τα καθήκοντα, με αποτέλεσμα να υπάρξουν αρκετά παράδοξα, εμπόδια, δυσκολίες, ανισορροπίες και τοπικές ιδιομορφίες στην πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας. Για το λόγο αυτό, η αποτελεσματικότητα της τοπικής αυτοδιοίκησης στην κατεύθυνση της προώθησης του πολιτισμού αποδίδεται ακόμη και στις μέρες μας ως ένα συνεχές με πολυάριθμες διαβαθμίσεις μεταξύ των διαφόρων περιοχών και δημοτικών αρχών. Στο ένα άκρο συναντάμε φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης που ανάγουν τον πολιτιστικό τομέα σε πρώτη προτεραιότητα, υποστηρίζοντας μάλιστα ότι κάθε δημοτικός προϋπολογισμός πρέπει να ξεκινά από τον πολιτισμό, και στο άλλο φορείς που πρεσβεύουν ότι η πολιτιστική δυνατότητα αποτελεί υποχρέωση του δήμου που ταυτίζεται με το δωρεάν.
Οι εν λόγω εξελίξεις στην οργάνωση και τον προγραμματισμό της τοπικής αυτοδιοίκησης αντικατοπτρίζονται στο ζήλο των δημοτικών αρχών να επενδύσουν σε εγκαταστάσεις πολιτισμού και αναψυχής κυρίως τις δεκαετίες του ’70 – ’80. Ο ζήλος αυτός δικαιολογείται βάσει της αποδοχής του αστικού προγραμματισμού, σκοπός του οποίου είναι η ολιστική αλληλεπίδραση με τις ανάγκες του καθημερινού τρόπου ζωής των τοπικών κοινωνιών. Στα μέσα της δεκαετία του ’80, την κατάσταση δυσχεραίνει η πολιτική περικοπών των προϋπολογισμών της τοπικής αυτοδιοίκησης που προωθεί η κεντρική εξουσία και η οποία βέβαια προκαλεί κύμα αντιδράσεων και οδηγεί στην αναζήτηση πόρων μέσα από την προσέγγιση του ιδιωτικού τομέα. Παράλληλα, καθίσταται επιτακτική η αναζωογόνηση μέσω του πολιτισμού των πόλεων που έχουν πέσει σε οικονομικό μαρασμό λόγω της κατάρρευσης των μοντέλων βιομηχανικής παραγωγής και οργάνωσης.
Προκειμένου οι πόλεις να παραμείνουν ζωντανές υπόκεινται σε μια συνεχή διαδικασία μετεξέλιξης, ενστερνιζόμενες ως εκ τούτου νέες, καινοτόμες αντιλήψεις. Η λογική του μάρκετινγκ των πόλεων (city marketing) που έρχεται στο προσκήνιο τη δεκαετία του ’90, επηρεάζει σαφώς την τοπική αυτοδιοίκηση, καθώς η τελευταία καλείται να αξιοποιήσει και να μορφοποιήσει το απόθεμα της τοπικής αφοσίωσης και να προσφέρει ένα σημείο συνάντησης για την ενεργοποίηση της ταυτότητας της πόλης. Οι πόλεις αναδιαρθρώνονται, ο μεταξύ τους ανταγωνισμός οξύνεται και καταβάλλονται οργανωμένες προσπάθειες για την ανάπτυξή τους ως πλατφόρμας στην οποία παράγεται και καταναλώνεται πολιτιστική εμπειρία.
Στο πλαίσιο αυτό, έγινε επιτακτική η ανάγκη για ευέλικτα και ευαίσθητα δημοτικά συστήματα προγραμματισμού και δεξιότητες προκειμένου να αρθούν τα διοικητικά εμπόδια και η γραφειοκρατική οργάνωση, καθώς επίσης και η διερεύνηση τρόπων και μορφών συνεργασίας της τοπικής αυτοδιοίκησης με τον δημόσιο, ιδιωτικό και εθελοντικό τομέα. Το ζητούμενο, με άλλα λόγια, είναι η εξασφάλιση μηχανισμών που να εναρμονίζουν την ατζέντα και τους πόρους του δημόσιου με τον ιδιωτικό τομέα. Ταυτόχρονα, παρατηρείται διεθνώς μια τάση εμπλουτισμού των υπηρεσιών των φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης που ασχολούνταν με κοινωνικά, οικονομικά, πολιτιστικά και εκπαιδευτικά ζητήματα, με αρμοδιότητες γραφείων τουριστικής και οικονομικής ανάπτυξης.
Ερχόμενοι στο ζήτημα των φεστιβάλ, η τοπική αυτοδιοίκηση θεωρείται πρωταρχικής σημασίας για τη βιωσιμότητα και την ανάπτυξή τους, καθώς βρίσκονται στη δικαιοδοσία οι αποφάσεις περίν του εάν, πότε, σε ποιο βαθμό και πώς θα διοργανωθεί ένα φεστιβάλ. Μεγάλη είναι, εξάλλου, η μερίδα των φεστιβάλ που διοργανώνονται από φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης (δήμοι, περιφέρειες, δημοτικές επιχειρήσεις, ενώσεις φορέων κ.α.), καθώς επίσης σημαντική είναι η αύξηση στον αριθμό των φεστιβάλ που χρηματοδοτούνται από τις τοπικές αρχές τα τελευταία χρόνια.
Το φαινόμενο αυτό ερμηνεύεται βάσει τόσο παραγόντων προσφοράς (πολιτιστικός σχεδιασμός, τουριστική ανάπτυξη και διαφοροποίηση του προσανατολισμού των δήμων) όσο και ζήτησης (αναψυχή, ελεύθερος χρόνος, βιωτικό επίπεδο). Κατά κύριο λόγο, αποδίδεται όμως στο γεγονός ότι οι σκοποί αρκετών φεστιβάλ (σύσφιξη σχέσεων κοινότητας, τόνωση πολιτιστικής ζωής, οικονομική ανάπτυξη περιοχής, ενίσχυση τουριστικού προορισμού, επιμήκυνση τουριστικής περιόδου κ.α.) συνάδουν με τους ευρύτερους σκοπούς της τοπικής αυτοδιοίκησης. Αποδεινύεται, μάλιστα, ότι οι στρατηγικές που βασίζονται σε γεγονότα συνεισφέρουν σημαντικά στην επίτευξη των στόχων της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Τα φεστιβάλ θεωρούνται μέρος της νέας πολιτικής οικονομίας των συνεργασιών στην αστική και τοπική διακυβέρνηση που εμφανίστηκε τη δεκαετία του ‘80, κυρίως στο Ηνωμένο Βασίλειο, ορισμένες χώρες της Ευρώπης και τη Βόρεια Αμερική. Αποτελεούν στοιχεία που συνεισφέρουν στην αστική αισθητική δομή ως μέρος των ευρύτερων διαδικασιών σχεδιασμού, αρχιτεκτονικής και σχεδίου. Για το λόγο αυτό, οι σύγχονες πόλεις επιδίδονται σε έναν αγώνα αναβάθμισης του ρόλου τους ως προς τη φιλοξενία και την προώθηση πολιτιστικών γεγονότων όλων των τύπων, οι οποίες συνδυάζονται με υψηλά επίπεδα επενδύσεων σε υποδομές, ανθρώπους, δεξιότητες και προγράμματα. Έτσι, οι πόλεις μετατράπηκαν σταδιακά σε πεδία συνεχούς ροής γεγονότων που εν τέλει οδηγούν στη φεστιβαλοποίηση της πόλης και στην ανάπτυξη της φεστιβαλικής αγοράς.
Η μελέτη των φεστιβάλ σε σχέση με τις πόλεις σήμερα γίνεται από δύο σκοπιές: πολιτισμός και αστική ανάπτυξη και κατοικήσιμες πόλεις. Σύμφωνα με τις κυρίαρχες τάσεις στο μάνατζμεντ των πόλεων (urban management), οι σύγχρονες πόλεις διοργανώνουν φεστιβάλ προκειμένου να διαφοροποιηθούν από τον ανταγωνισμό και να προσελκύσουν επενδύσεις και τουρισμό. Τα φεστιβάλ καθιερώνονται, δηλαδή, ως μηχανισμοί με τους οποίους οι πόλεις επιδιώκουν τη θεμελίωση της εικόνας τους, τη διαφοροποίησή τους από άλλες πόλεις και την επαναχωροθέτησή τους σε ένα περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από αυξανόμενο ανταγωνισμό. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί ο θεσμός της Πολιτιστικής πρωτεύουσας, ο οποίος συνέβαλε σημαντικά στην αναζωογόνηση των πόλεων που τον φιλοξένησαν, αλλά και μεμονωμένες πόλεις όπως το Εδιμβούργο, η Αβινιόν και οι Κάννες που έχουν συνδέσει το όνομά τους με μεγάλες διοργανώσεις και έχουν κατ’ αυτόν τον τρόπο αναδειχθεί σε αναγνωρίσιμα σημεία στον παγκόσμιο πολιτιστικό χάρτη.
Πέραν των πόλεων, όπου τα φεστιβάλ αποσκοπούν στην προσέλκυση και διατήρηση επενδύσεων, τουρισμού και καταρτισμένου εργατικού δυναμικού στο εσωτερικό τους, σημαντικός είναι ο ρόλος που επιτελούν στην ύπαιθρο. Μέσα από αυτά προωθείται η κοινωνική ανάπτυξη και η προσέλκυση τουριστών στις εν λόγω περιοχές. Οι σκοποί αυτοί εκπορεύονται από ευρύτερες στρατηγικές του μάρκετινγκ προορισμών. Για τους λόγους αυτούς, τα φεστιβάλ αναδεικνύονται ομολογουμένως βασικά συστατικά ευρέων και ενοποιημένων τοπικών, περιφερειακών και εθνικών στρατηγικών ανάπτυξης.
Παρόλα αυτά, τα φεστιβάλ αν και διαθέτουν εκείνα τα χαρακτηριστικά ώστε να αξιοποιούνται τόσο σε μακροπολιτικό όσο και σε μικροπολιτικό επίπεδο, συχνά ερμηνεύονται από τις δημοτικές αρχές αποκλειστικά ως οχήματα της οικονομικής παραγωγής και ως λύσεις «γρήγορου φιξαρίσματος» στα προβλήματα εικόνας της πόλης, χωρίς να λαβάνεται υπ‘ όψη η κοινωνική τους αξία. Προκύπτει, δηλαδή, ότι εάν και κατά πόσο θα τα αξιοποιήσει κάποιος φορέας και προς ποια κατεύθυνση, είναι αποκλειστικά θέμα αντίληψης και πολιτικής επιλογής.
Η τοπική αυτοδιοίκηση μπορεί ανά περίπτωση να αναλάβει ποικίλους ρόλους ως προς την ανάπτυξη και το μάνατζμεντ των φεστιβάλ, οι οποίοι εξαρτώνται από τις αρμόδιες δημοτικές υπηρεσίες και τμήματα, τη βαθμίδα και το υπόβαθρο του υπεύθυνου προσωπικού, τα καθήκοντα που αναλαμβάνουν οι τελευταίοι καθώς επίσης τις μορφές παρεχόμενης υποστήριξης.
Οι κυριότεροι λόγοι υποστήριξης των φεστιβάλ θεωρούνται η συνεισφορά στην υπερηφάνεια της κοινότητας, η ενίσχυση του τουρισμού και της οικονομικής ανάπτυξης, η καλλιέργεια δημοσίων σχέσεων, η συνάθροιση των ανθρώπων, η αναψυχή και η διασκέδαση, καθώς επίσης η παροχή υπηρεσίας σε δημόσιους οργανισμούς.
Η ουσιαστική υποστήριξη των φεστιβάλ από πλευράς τοπικής αυτοδιοίκησης μπορεί να επιτευχθεί με μια σειρά ενεργειών, όπως η ίδρυση αρμόδιων τμημάτων, η παροχή ειδικευμένου προσωπικού, ο σχεδιασμός πολιτικών κατανομής της υποστήριξης, η παροχή βοήθειας σε επίπεδο εγκαταστάσεων, χώρου, εξοπλισμού, ελέγχου του πλήθους και καθαρισμού. Δεδομένου μάλιστα του πολλαπλασιασμού τους, η τοπική αυτοδιοίκηση πρέπει να εξετάσει κριτικά το ρόλο της στην ανάπτυξή τους.
Από την άλλη πλευρά, ως κυριότερα προβλήματα καταγράφονται η στενότητα των πόρων, η έλλειψη εθελοντών, τα προβλήματα στο συντονισμό των πολυάριθμων επιμέρους ομάδων της κοινότητας, οι απρόβλεπτες καιρικές συνθήκες και ο ανταγωνισμός.
Στη χώρα μας, υπάρχει σημαντική έλλειψη σε βιβλιογραφία / αρθρογραφία που να ασχολείται με το ρόλο της τοπικής αυτοδιοίκησης στην ανάπτυξη των φεστιβάλ. Απουσιάζει, επίσης, κάποιος οργανωμένος φορέας που να ασχολείται αποκλειστικά με τα φεστιβάλ που λαμβάνουν χώρα στην ελληνική επικράτεια, όπως συμβαίνει σε άλλα κράτη και ενώσεις κρατών.
Από προϋπάρχουσες ερευνητικές εργασίες, προκύπτουν τα ακόλουθα συμπεράσματα:
Τα δημοτικά πολιτιστικά φεστιβάλ στην Ελλάδα:
· πραγματοποιούνται ως επί το πλείστον τους θερινούς μήνες
· ορισμένα από τα φεστιβάλ, όπως της Ιθάκης, του Ηρακλείου, της Πάτρας κ.α., έχουν ξεφύγει πλέον από τα τοπικά πλαίσια και η ακτινοβολία τους έχει επεκταθεί σε εθνικό επίπεδο
· τα περισσότερα πάντως αρκούνται, τουλάχιστον στον τομέα της μουσικής, σε μετακλήσεις συγκροτημάτων ή μεμονωμένων καλλιτεχνών από την πρωτεύουσα. Έτσι προσφέρουν κυρίως ψυχαγωγία κάποιου επιπέδου, αλλά δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι παράλληλα συντελούν στην καλλιέργεια της παραδοσιακής μουσικής έκφρασης κάθε περιοχής, ούτε και στην προβολή της σύγχρονης τοπικής μουσικής δημιουργίας ή εκτέλεσης
· τα φεστιβάλ που διοργανώνονται από τις τοπικές αρχές βασίζουν το πρόγραμμά τους σε ποικίλες μορφές τέχνης
· η ραγδαία ανάπτυξη των φεστιβάλ στην Ελλάδα οφείλεται στην ανάμιξη των τοπικών αρχών στη διοργάνωση γεγονότων και την πολιτιστική αναγέννηση
· η πλειοψηφία τους ελέγχεται από δημοτικές επιχειρήσεις, το προσωπικό των οποίων είναι δημόσιοι υπάλληλοι
· τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν είναι η χρηματοδότηση, ο πληθωρισμός και οι υψηλές τιμές, η γραφειοκρατία, οι υποδομές, ο καιρός, το μάρκετινγκ και η προβολή των γεγονότων, η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού και η γεωγραφική πρόσβαση. Πέραν αυτών η ανεπάρκεια της πολιτιστικής πολιτικής στην Ελλάδα σε όρους νομοθεσίας, προώθησης και χρηματοδότησης των φεστιβάλ σε συνδυασμό με τις ελλιπείς πρακτικές μάνατζμεντ αναδεικνύονται σε μείζονος σημασίας προβλήματα.
Κατά συνέπεια των ανωτέρω, είναι αναγκαία η περαιτέρω διερεύνηση του εν λόγω αντικειμένου και συγκεκριμένα των εξής παραμέτρων:
i. εκτίμηση της διάδοσης της πρακτικής της διοργάνωσης φεστιβάλ από τους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης και τις δημοτικές επιχειρήσεις της χώρας
ii. ανάλυση της στρατηγικής, των πολιτικών και των επιμέρους πρακτικών που ακολουθούνται προς αυτή την κατεύθυνση
iii. διερεύνηση των σκοπών που επιδιώκουν
iv. προσδιορισμός του πλαισίου μέσα στο οποίο πραγματοποιούνται
v. αξιολόγηση της συμβολής τους στην προβολή του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου