Η διαφάνεια στην τοπική αυτοδιοίκηση

Η διαφθορά αδιαμφισβήτητα υπονομεύει την ποιότητα των συστημάτων διακυβέρνησης, των παρεχόμενων προς τους πολίτες υπηρεσιών, καθώς επίσης δυναμιτίζει την εμπιστοσύνη σε κοινωνικούς θεσμούς, λειτουργούς και εκπροσώπους. Ο αντίκτυπος της διαφθοράς είναι εντονότερος σε τοπικό επίπεδο, όπου οι πολίτες αναπτύσσουν άμεσες σχέσεις με τις αρχές. Διαβρώνοντας τη δημόσια εμπιστοσύνη, η διαφθορά περιορίζει τη διάθεση των πολιτών να συνεργαστούν με τις αρχές, κλονίζει την εμπιστοσύνη των επενδυτών και κατά συνέπεια περιορίζει δραστικά τις ευκαιρίες για οικονομική ανάπτυξη.

Η διαφάνεια στην τοπική αυτοδιοίκηση από την άλλη πλευρά, προαπαιτείται για την παροχή αποτελεσματικών και αποδοτικών υπηρεσιών, την αυξημένη εμπιστοσύνη από πλευράς πολιτών, τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη και την αποτελεσματική διοίκηση. Γενικά μιλώντας, η διαφάνεια συσχετίζεται αρνητικά με τη διαφθορά αποτελούν αντιστρόφως ανάλογα μεγέθη, αφού περισσότερη διαφάνεια σημαίνει λιγότερη διαφθορά και το αντίστροφο.

Ερευνητικά, εξάλλου, αποδεικνύεται ότι οι περιοχές που διαθέτουν υψηλότερα επίπεδα εμπιστοσύνης και πολιτικής ανάμιξης, τείνουν να έχουν καλύτερης ποιότητας διακυβέρνηση.

Η διαφάνεια, όμως,  δεν πρέπει να επέχει θέση αυτοσκοπού, αλλά να συνδέεται και να εξυπηρετεί ένα σύνθετο σκοπό, αυτόν της βελτίωσης της ζωής των πολιτών με την παροχή ποιοτικών υπηρεσιών και την προώθηση της τοπικής οικονομικής ανάπτυξης με ανοικτό, ανταγωνιστικό και δίκαιο τρόπο.

Κρίσιμοι παράγοντες επιτυχίας

Για την προώθηση της ενεργού συμμετοχής και τη διασφάλιση της μακροχρόνιας βιωσιμότητας, είναι απαραίτητο να θεμελιωθεί ένα κοινωνικό όραμα  με κυρίαρχη αξία τη διαφάνεια, το οποίο να το ασπάζονται όλοι οι κοινωνικοί εταίροι.

 Τα αποτελεσματικά συστήματα τοπικής αυτοδιοίκησης πρέπει:

·         Να αντικατοπτρίζουν τις προτεραιότητες της κοινότητας και τις ανάγκες της για την παροχή υπηρεσιών

·         Να εμπλέκουν παραγωγικά και θετικά όλους τους ενδιαφερόμενους δίνοντας έμφαση στη βιώσιμη θεσμική και συστημική αναμόρφωση

·         Να προωθούν τη γνώση και την ελεύθερη μετάδοση πληροφορίας.

Σύμφωνα με το International City/County Management Association κρίσιμους παράγοντες για την επίτευξη της διαφάνειας συνιστούν:

·           Η πολιτική βούληση

·           Η συνέπεια των συστημάτων τοπικής αυτοδιοίκησης

·           Η διάχυση πληροφορίας και συνεχής μάθηση

·           Ο έλεγχος και η αξιολόγηση

·           Η δεοντολογία των δημόσιων υπηρεσιών.

Όλα τα παραπάνω πρέπει να συνδυάζονται με την αφοσίωση της τοπικής αυτοδιοίκησης, της κοινωνίας των πολιτών και του διωτικού τομέα στην προαγωγή της διαφάνειας και τη μεταξύ τους επικοινωνία.

Πολιτική βούληση

Η πολιτική βούληση χαρακτηρίζει τους ηγέτες της κοινότητας που ευθύνονται απέναντι στους πολίτες για τη λήψη αποφάσεων και είναι πρόθυμοι να επιβάλουν συνέπειες σε όσους προβαίνουν σε έκνομες πράξεις. Αυτοί οι ηγέτες λειτουργούν βάσει σαφώς επεξεργασμένων, εφαρμοσμένων και σε ισχύ κανόνων και όχι βάσει αξιώματος.

Στην ενίσχυση της πολιτικής βούλησης μπορεί να συμβάλει μια αλλαγή στη μέλη της διοίκησης ενός δήμου  ή ενός οργανισμού, ειδικά σε περίπτωση ενός προηγούμενου σκανδάλου διαφθοράς. Επιπρόσθετα, εν όψει εκλογικών αναμετρήσεων οι ηγέτες επιδιώκουν την παροχή βελτιωμένων δημόσιων υπηρεσιών.

Συνέπεια στα συστήματα της τοπικής διακυβέρνησης

Προκειμένου η τοπική αυτοδιοίκηση να παράσχει υπηρεσίες ποιότητας και να προωθήσει την οικονομική ανάπτυξη, οι διοικητικές διαδικασίες και πρακτικές πρέπει να απλοποιούνται και να τυποποιούνται σε όλα τα συστήματα προκειμένου να ελαχιστοποιούνται οι πιθανότητες για διακρίσεις και διαφθορά. Τρία συστήματα – κλειδιά θεωρούνται η διοίκηση ανθρώπινου δυναμικού, οι προμήθειες, και η οικονομική διαχείριση.

Διοίκηση ανθρώπινου δυναμικού: Η διαφάνεια στα συστήματα διοίκησης ανθρώπινου δυναμικού παρέχει εσωτερικό έλεγχο και μειώνει τα κίνητρα και τις δυνατότητες για διαφθορά. Αυτά τα συστήματα περιλαμβάνουν ένα συστηματοποιημένο πρόγραμμα πληρωμών που εγγυάται  εξασφαλισμένες και καλές αποδοχές για τους υπάλληλους και δεν καθιστά αναγκαία την αναζήτηση δεύτερης δουλειάς, καθώς επίσης προσδιορίζουν με σαφήνεια το ρόλο και τις αρμοδιότητες και τους τρόπους αξιολόγησης. Η συνέπειεα και η αφοσίωση πρέπει να ενισχύονται μέσω αξιοκρατικών προσλήψεων και προαγωγών.

Προμήθειες: Οι διαδικασίες προμηθειών πρέπει να είναι ανοικτές σε όλους τους επιλέξιμους παρόχους, συμπεριλαμβανομένων των μικρών, μη ανταγωνιστικών επιχειρήσεων, που ανήκουν σε γυναίκες ή μειονότητες. Οι διαδικασίες προμηθειών πρέπει να περιλαμβάνουν την προετοιμασία τυποποιημένων προσφορών που περιλαμβάνουν μη διακριτικές εξειδικεύσεις και διαφανή κριτήρια αξιολόγησης. Η τοπική αυτοδιοίκηση πρέπει να προωθεί την ανταγωνιστική υποβολή προσφορών, την δημοσίευση όλων των προσφορών και των κριτηρίων επιλογής.

Προκειμένου τα συστήματα προμηθειών να είναι ανοικτά στον ιδιωτικό τομέα, η τοπική αυτοδιοίκηση πρέπει να καθιερώνει μηχανισμούς προεπιλογής για τις δημόσιους διαγωνισμούς, Εμπορικά επιμελητήρια και κλάδοι μπορούν να παίρνουν μέρος σε εκπαιδευτικά προγράμματα των μελών τους σχετικά με τις διαδικασίες δημόσιων διαγωνισμών και την καθιέρωση κανόνων δεοντολογίας για τις εταιρείες που συναγωνίζονται στο πλαίσιο δημόσιων διαγωνισμών.

Οικονομική διαχείριση: Ένα αδιάφθορο οικονομικό σύστημα διαχείρισης είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τις διαδιακασίες του συμμετοχικού σχεδιασμού, καθώς ενσωματώνουν την οπτική της κοινότητας στην κατανομή των πόρων και τη διαδικασία λήψης αποφάσεων και παρέχει στους πολίτες το εργαλείο για τη λογοδοσία της τοπικής αυτοδιοίκησης.

Η οικονομική διαχείριση πρέπει να περιλαμβάνει ένα λογιστικό σύστημα βασισμένο σε διεθνώς αποδεκτά πρότυπα, μια ανοικτή διαδικασία διαμόρφωσης του προϋπολογισμού, που να συνδέει τους πόρους με μετρήσιμα αποτελέσματα προκειμένου να αξιολογεί τη διαδικασία για την επίτευξη των στόχων που επιλέγει η κοινωνία.

Άλλα μέτρα για τη διασφάλιση της ανοικτής διαδικασίας προϋπολογισμού αποτελούν οι ομάδες εργασίας επί του προϋπολογισμού για τους πολίτες, ομάδες εργασίας για τη σύνδεση μεταξύ του προϋπολογισμού και ζητημάτων όπως η διαχείριση της ανάπτυξης, η χρήση της γης, οι μεταφορές και ο σχεδιασμός οικονομικής ανάπτυξης, καθώς επίσης ετήσιες αναφορές στο τέλος της οικονομικής χρήσης που δίνουν έμφαση σε τμήματα – κλειδιά του προϋπολογισμού, συμπεριλαμβανόμένων των εξόδων και των αιτιολογιών και του διαλόγου για το νέο προϋπολογισμό.

Η τοπική αυτοδιοίκηση πρέπει να αναπτύσσει εσωτερικούς ελέγχους αλλά και να διενεργεί τακτικούς ανεξάρτητους ελέγχους. Η πληροφόρηση από το ολοκληρωμένο σύστημα οικονομικής διαχείρισης δίνει τη δυνατότητα διατύπωσης αξιόπιστων οικονομικών προτάσεων που μπορούν να ελεγχούν αντικειμενικά, που θα της επιτρέψει να θεωρείται αξιόπιστη, γεγονός που συνιστά σημαντικό βήμα για την ενεργοποίηση της οικονομικής ανάπτυξης μέσω της προσέλκυσης επενδύσεων.

Διάχυση πληροφοριών

Προκειμένου οι ενδιαφερόμενοι κοινωνικοί εταίροι να αφοσιωθούν στη θεμελίωση μιας αδιάφθορης κοινωνίας, πρέπει να έχουν ελεύθερη πρόσβαση σε ακριβή και στοιχεία, όπως σε αναφορές για τον προϋπολογισμό της τοπικής αυτοδιοίκησης, αναλυτικές καταγραφές των υπηρεσιών της τοπικής αυτοδιοίκησης και των σχετικών αντιτίμων.

Προκειμένου να χρησιμοποιηθούν οι πληροφορίες αυτές αποτελεσματικά, οι ομάδες πίεσης οφείλουν να γνωρίζουν πώς ο δημόσιος τομέας λειτουργεί και να κατανοούν τους περιορισμούς στους οποίους εμπίπτουν οι προϋπολογισμοί, οι διαδικασίες, οι ανθρώπινοι πόροι καθώς επίσης και το θεσμικό πλαίσιο της τοπικής αυτοδιοίκησης.

Πέραν της παροχής πληροφόρησης, η τοπική αυτοδιοίκηση καλείται να δημιουργεί ευκαιρίες για διάλογο και να αξιοποιεί τα δεδομένα που προέρχονται από τις ομάδες πίεσης στη λήψη αποφάσεων και την κατανομή των πόρων. Έτσι ενισχύει τους κατοίκους που πρόκειται να διαδραματίσουν ρόλο στην τοπική αυτοδιοίκηση.

Έλεγχος και αξιολόγηση

Στον πυρήνα κάθε πρωτοβουλίας για αδιάφθορες  κοινότητες, βρίσκεται η αρχική αξιολόγηση που πρέπει να διενεργείται για την παροχή των κύριων δεδομένων και τον εντοπισμό των κρίσιμων ζητημάτων, όπως η εκτίμηση της ροπής της τοπικής αυτοδιοίκησης στη διαφθορά, οι έρευνες πολιτών που δείχνουν τη στάση τους απέναντι στη διαφθορά και οι έλεγχοι διαφάνειας που διενεργούνται από φορείς της κοινωνίας των πολιτών.

Οι διαδικασίες ελέγχου είναι σκοπιμο να προτυποποιούνται, να προωθείται ο υγιής ανταγωνισμός μεταξύ των κοινοτήτων και να προάγονται η ενίσχυση της διαφάνειας και της λογοδοσίας. Οι διαδικασίες αυτές μπορούν να θεσμοθετούνται (π.χ. ανεξάρτητη αρχή) ή να διενεργούνται άτυπα από διαφορετικούς φορείς με τη χρήση εξατομικευμένων εργαλείων και μεθοδολογιών. Κάθε τέτοιος θεσμός πρέπει να διαχειρίζεται τις ενστάσεις και τις αντιρρήσεις εντός και εκτός της τοπικής αυτοδιοίκησης αλλά και να διατηρεί την ανεξαρτησία του, αποδεικνύοντας εμπράκτως ότι η διαφθορά διώκεται συστηματικά.

Δεοντολογία δημόσιων υπηρεσιών

Παρότι η σημασία του θεσμοθετημένου ελέγχου, όπως το νομοθετικό πλαίσιο, δεν πρέπει να παραβλέπεται, η προώθηση της διαφάνειας και της λογοδοσίας είναι αναγκαίο να ενσωματωθεί στη θεσμική κουλτούρα όλων των κοινωνικών εταίρων.

Στην τοπική αυτοδιοίκηση, οι κώδικες δεοντολογίας και ελέγχου αποτελούν πολύτιμα εργαλεία για τη θεμελίωση κοινών ηθικών παραμέτρων και την υπόδειξη κατευθύνσεων στους εργαζόμενους. Η τοπική αυτοδιοίκηση πρέπει επίσης να παρέχει στους εργαζόμενους πόρους, όπως η δια βίου εκπαίδευση και η άτυπη επικοινωνία για την διατύπωση ερωτημάτων και αποριών ως προς το τι συνιστά ηθική συμπεριφορά. Η κοινωνία των πολιτών και ο ιδιωτικός τομέας είναι απαραίτητο να συμβάλλει στην εκπαίδευση και την κινητοποίηση των πολιτών για τη διαφάνεια και τη λογοδοσία.

Συμπεράσματα

Το ανωτέρω μοντέλο διαφάνειας προϋποθέτει τη συναίνεση όλων των εμπλεκομένων – τοπικής αυτοδιοίκησης, κοινωνίας των πολιτών και ιδιωτικού τομέα, σε προσπάθειες διασφάλισης βιώσιμης θεσμικής αναμόρφωσης. Η χρήση των πέντε στοιχείων που περιγράφονται εδώ από τους εμπλεκόμενους μπορεί να συμβάλει  σε βελτιωμένη παροχή υπηρεσιών και οικονομική ανάπτυξη.

Οι πρωτοβουλίες σε τοπικό επίπεδο συχνά παράγουν άμεσα αποτελέσματα, ιδίως όταν συγκρίνονται με παρόμοιες πρωτοβουλίες σε εθνικό επίπεδο, γεγονός που εμπνέει εμπιστοσύνη στους εμπλεκόμενους, και τους παρακινεί να συμβάλουν στις προσπάθειες θεσμικής αναμόρφωσης. Αυτή η επιτυχία, κατά συνέπεια, μπορεί να αξιοποιηθεί στο πλαίσιο του πολιτικού διαλόγου σε εθνικό επίπεδο και να αναπαραχθεί από άλλες κοινότητες για την επίτευξη του τελικού στόχου, τη βελτίωση της ποιότητας ζωής όλων.