Τοπική Αυτοδιοίκηση: αναζητώντας νέους δρόμους

Το 102^ο άρθρο του Συντάγματος θεμελιώνει το δικαίωμα αλλά και την υποχρέωση της τοπικής αυτοδιοίκησης να διοικεί τις τοπικές υποθέσεις της και να τις κατανέμεις στους επί μέρους βαθμούς της, καθώς επίσης προβλέπει τη διοικητική και οικονομική τους αυτοτέλεια. Η κρατική εποπτεία συνίσταται αποκλειστικά σε έλεγχο νομιμότητας και επ’ ουδενί δεν επιτρέπεται να εμποδίζει την πρωτοβουλία και την ελεύθερη δράση των οργανισμών της. Οι ισχύοντες νόμοι που διέπουν τη λειτουργία των ΟΤΑ έρχονται όμως να περιορίσουν αρκετά το πεδίο δράσης μέσω των μηχανισμών ελέγχου νομιμότητας στον οποίο υπόκεινται οι αποφάσεις της.

Σύμφωνα με το ίδιο άρθρο, κρατική υποχρέωση θεωρείται και η λήψη των απαιτούμενων νομοθετικών, κανονιστικών και δημοσιονομικών μέτρων για την εξασφάλιση της οικονομικής αυτοτέλειας και των αναγκαίων για την εκπλήρωση της αποστολής και την άσκηση των αρμοδιοτήτων των ΟΤΑ πόρων, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα τη διαφάνεια κατά τη διαχείριση των πόρων αυτών. Παρόλα αυτά, η υπογραφή του μνημονίου συνεργασίας με την Ε.Ε. και το Δ.Ν.Τ. οριοθετεί σε πολύ ασφυκτικά πλαίσια τη δυνατότητα του κράτους για τη λήψη νομοθετικών, κανονιστικών και δημοσιονομικών μέτρων, με αποτέλεσμα να διακυβεύεται η οικονομική αυτοτέλεια των ΟΤΑ και κατ’ επέκταση η εκπλήρωση της αποστολής και η άσκηση των αρμοδιοτήτων τους.

Επιπρόσθετα, παρότι σύμφωνα με το ίδιο άρθρο κάθε μεταβίβαση αρμοδιοτήτων από κεντρικά ή περιφερειακά όργανα του Κράτους προς την τοπική αυτοδιοίκηση συνεπάγεται και τη μεταφορά των αντίστοιχων πόρων, στο πλαίσιο της εφαρμογής της νέας αρχιτεκτονικής στην τοπική αυτοδιοίκηση, η μεταφορά αρμοδιοτήτων από το κράτος στην τοπική αυτοδιοίκηση δεν συνδυάστηκε κατ’ ανάγκη με αντίστοιχης κατεύθυνσης μεταφορά πόρων. Δεδομένης δε της στρατηγικής τύπου Jacobin που ακολουθήθηκε για την εφαρμογή του Καλλικράτη και η οποία δεν διασφαλίζει αμφίδρομους διαύλους επικοινωνίας αλλά και ιδιαίτερα περιθώρια διαπραγμάτευσης, ήταν αναμενόμενη η πρόσθετη επιβάρυνση της λειτουργίας των ΟΤΑ.

Από τη διεθνή εμπειρία, μετά την εφαρμογή τέτοιων μεταρρυθμίσεων που συνεπάγονται αύξηση του μεγέθους των ΟΤΑ, συνάγεται το συμπέρασμα ότι για τουλάχιστον ένα χρονικό διάστημα των 5 ετών, αυξάνονται τα λειτουργικά κόστη εντός των φορέων και συχνά παρεμποδίζεται η εύρυθμη λειτουργία τους με αποτέλεσμα τη μείωση της ποιότητας των προσφερόμενων υπηρεσιών προς τους δημότες, ενώ ελλοχεύει πάντα ο κίνδυνος η αποτίμηση του τελικού οφέλους να είναι αποκαρδιωτική.

Από τα παραπάνω προκύπτει, ότι ο ζωτικός χώρος της τοπικής αυτοδιοίκησης στη χώρα μας ταλανίζεται λόγω των ραγδαίων αλλαγών στο εξωτερικό αλλά και το εσωτερικό της περιβάλλον. Για να παραμείνει αυτό το κύτταρο της πολιτικής μας ζωής ζωντανό, οφείλει να αναπτύξει νέους μηχανισμούς, σε ορισμένες περιπτώσεις να διατηρήσει απλώς την «ομοιόστασή» σου, την αυτοτέλεια και αυτονομία του, ενώ σε άλλες περιπτώσεις αν π.χ. πρόκειται για καρκινικό κύτταρο να αναπτύξει άμυνες απέναντι και στον ίδιο του τον εαυτό.

Το στοίχημα με άλλα λόγια είναι κάθε τοπική κοινωνία να ενεργοποιηθεί, να αυτό-οργανωθεί και να πορευθεί με γνώμονα το «δει γενέσθαι», το οποίο πρέπει και η ίδια να επινοήσει και όχι να αναζητήσει σε παγιωμένες θέσεις και αντιλήψεις έξω από αυτή. Οι περιοριστικοί παράγοντες υπήρχαν, υπάρχουν και θα υφίστανται πάντα σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Καθένας μας όμως οφείλει να επιλέξει αν θα γίνει μέρος της λύσης ή μέρος του προβλήματος και αν «θα αγαπήσει την ευθύνη» ή θα σπεύσει μοιρολατρικά να την αποποιηθεί.